چاپ شانزدهم کتاب تفسیر سوره حمد امام خمینی(س) توسط انتشارات عروج، وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) منتشر شد.

در مقدمه‌ای که مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) بر این کتاب نوشته، آمده است: تفسیر قرآن، یکی از علومی است که همراه با علم قرائات، تجویدو تاریخ قرآن سابقه آن تا عصر پیغمبر(ص) کشیده می‌شود. از دیرباز تاکنون کوشش های گسترده و طاقت فرسایی پیرامون «تفسیر» انجام پذیرفته و می‌پذیرد و هر یک از عالمان و اندیشمندان به فراخور توان خویش در این راه کوشیده و تفاسیر متعددی را به رشته تحریر در آورده‌اند.

در تفاسیر مختلف؛ مباحث ادبی، اختلاف قرائت، شأن نزول آیات، بیان آیات، شرح آیات الاحکام، بحث‌های اخلاقی، کلامی، عرفانی، حکمی اجتماعی، و سیاسی دیده می‌شود. هر یک از مفسّرین در اثر خود یک یا چند باب از مباحث فوق را آورده‌اند. آنها به تناسب درکی که از تفسیر داشته و بر اساس سوابق علمی و تخصص خود کوشش کرده‌اند، پرده از روی اسرار این کتاب الهی بردارند؛ چون در حقیقت تفسیر به معنای برداشتن پرده از آیات الهی است. حضرت امام می‌فرمایند:«به طور کلی معنی تفسیر کتاب، آن است که شرح مقاصد آن کتاب را بنماید؛ و نظر مهم به آن، بیان منظور صاحب کتاب باشد. این کتاب شریف، که به شهادت خدای تعالی، کتاب هدایت و تعلیم است و نور طریق سلوک انسانیت است، باید مفسّر در هر قصّه از قصص آن، بلکه هر آیه از آیات آن، جهت اهتداء به عالم غیب و حیث راهنمایی به طرق سعادت و سلوک طریق معرفت و انسانیت را به متعلّم بفهماند. مفسّر وقتی مقصد نزول را به ما فهماند، مفسّر است، نه سبب نزول به آنطور که در تفاسیر وارد است».

امام با این بینش و اندیشه کوشیده‌اند تا مقاصد قرآن را در آثار و سخنان خود بیان کنند و راهی برای تربیت نفوس فراهم آورند. به همین دلیل ایشان به تناسب از روش های مختلف تفسیر، سود جسته و در برخی از آن روش‌ها، گوی سبقت از دیگران ربوده‌اند. حضرت امام تلاش کرده‌اند تا با رفع حجاب از اسرار قرآن، مقاصد آن را برای جویندگان حقیقت روشن نمایند.

روح قرآن و الهام از این صحیفه نورانی و مائده آسمانی در سراسر تألیفات و سخنان و اعمال ایشان بارز و آشکار است؛ اما آثار خاص امام در پیرامون فهم قرآن را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد: تفسیر کامل تعدادی از سوره‌های قرآن، تفسیر آیات الاحکام در آثار فقهی و اصولی، تفسیر برخی از آیات به طور پراکنده و به تناسب مباحث، تطبیق و استشهاد به آیات قرآن در موارد مختلف در زمینه‌های عرفانی و اخلاقی و سیاسی و اجتماعی.

مؤسسه تنظیم و نشرآثار حضرت امام خمینی(س) بنا به رسالتی که بر عهده دارد، مصمّم است تمامی آثار تفسیری و قرآنی حضرت امام را به علاوه دیدگاه‌های ایشان راجع به قرآن، به صورت مجموعه‌های منظم و منسجمی منتشر سازد؛ و تفسیر سوره حمد اولین اثر از این مجموعه‌هاست که در اختیار علاقمندان قرار می‌گیرد.

روش تفسیری امام در مواردی که یک سوره را به طور کامل تفسیر کرده‌اند، روش عرفانی و تربیتی است؛ زیرا ایشان قرآن را در بردارنده معارف و مربی انسان می‌دانند. این روش در برخی از آثار گذشتگان نیز دیده می‌شود که آثار تفسیری خود را به روش حکمی و عرفانی و اخلاقی نگاشته‌اند؛ مانند تأویلات القرآن عبد الرزاق کاشانی، کشف الاسرار میبدی، تفسیر سوره فاتحه و اعجاز البیان فی تأویل القرآن اثر صدر الدین قونوی و تفسیر القرآن الکریم اثر صدر المتألهین شیرازی.

تفسیر امام بر «فاتحه الکتاب» مشحون از نکات دقیق و لطافت‌های عرفانی است که این اثر را در جایگاهی برتر و بالاتر از یک اثر مقتبس از دیگران قرار می‌دهد، این روح بزرگ قرآن شناس زمان ماست که این حقایق را دریافت کرده و به خامه قلم و بیان در آورده است و مقایسه بین تفسیر امام پیرامون «سوره حمد» با دیگر آثار مفسران اهل نظر و عرفان، این حقیقت را بر اهل معرفت آشکار می‌سازد که مجال شرح و بسط آن نیست.

با توجه به جایگاه و اهمیّت آثار امام در زمینه قرآن، در قدم اول مجموعه آثار ایشان را در تفسیر سوره حمد چنانچه اشاره شد، در این رساله گرد آورده‌ایم؛ و همچنین به این دلیل که آنچه تا کنون به عنوان تفسیر حمد از حضرت امام انتشار یافته و شهرت گرفته است، فقط  دروس تفسیری ایشان است که در سال 1358 افاضه فرموده‌اند، و این دروس فقط بحث بسم الله الرحمن الرحیم و الحمد را آن هم نه به کمال در بردارد؛ لذا بسیاری از افراد گمان کرده‌اند که تمامی اثر امام در پیرامون سوره حمد به همین اندازه است. کتاب حاضر در جهت اصلاح چنین برداشتی، در چهار بخش تنظیم یافته است تا مجموعه کاملی از آثار امام در پیرامون سوره حمد در اختیار جویندگان معارف قرآنی قرار گرفته باشد.

بخش اول، تفسیر موجزی است از سوره حمد که در کتاب گرانسنگ سرّ الصلوة به مناسبت بحث قرائت آمده است، ابن اثر در سال 1358 ه.ق (1318 ش) نگاشته شده است.