احمد مشکینی صاحب نظر در اندیشه سیاسی امام خمینی به عنوان اولین سخنران با اشاره به سرمایه اجتماعی و مشارکت اجتماعی،  مسئولیت اجتماعی و پیوست اجتماعی گفت:  دین مقوله ای اجتماعی است آنجا که در دین مبحث تحصیل معرفت خدا مطرح می شود دین فردی می شود و آنجا که مقاصد جمعی دنبال می شود دین اجتماعی می شود.

او افزود: حرکت امام در آغاز نهضت امام بر خلاف برخی چهره های تاریخی که برای مردم تعیین تکلیف می کند اما برای خود تکلیف تعیین کردند و تکلیف نجات مردم را برای خود در نظر گرفتند به همین دلیل حرکت امام در آغاز درباره تحقق اسلام نیست در ابتدا مبحث اجتماعی و هویتی را مطرح می کنند یعنی کاپیتولاسیون را مطرح می کنند و خیلی روشن می گویند مردم ما نباید نوکر بیگانه شوند. 

او قانون اساسی را یکی از سندهای بررسی اندیشه امام دانست و گفت: امام پای قانون اساسی را از نظر شرعی هم امضا کرده است. اندیشه امام قانون اساسی است که پایه آن بر مشارکت مردم است در مقدمه قانون اساسی می گوید این جمهوری بر اساس مشارکت مردم شکل گرفته است و باید توسط مردم اداره شود و در اصل ۱۰۰ بحث شوراها مطرح می شود جالب است که امام در سال ۵۸ تاکید میکند که آیین نامه شوراها هر چه زودتر تدوین و شوراها راه اندازی شوند. 

مشکینی ادامه داد: امام معتقد بود که آگاهی و همراهی مردم با حکومت منتخب خودشان ضامن حفظ امنیت است. در جای دیگری اساس کار جمهوری اسلامی را آزادی مردم و اصلاحات مورد نظر مردم می دانست. اندیشه امام در متونی که از امام باقی مانده است نشان می دهد امام مشارکت همه مردم را می خواست.

او افزود: امام پایه را بر مردم می گذاشت. و حکومت را از مردم و برای مردم می دانست. امام روزی که قیام کرد همه اندیشه اش بر این اساس بود که به عنوان مصلح اجتماعی قیام کند اما امام یک تفاوت با سایر مصلحان دارد و آن این که است که اندیشه اصلاحی امام ریشه در توحید دارد. با این وجود امام دغدغه زندگی معیشت و رفاه و پیشرفت مردم را داشت و این در دوره مبارزه و حکومت بوده است. خط قرمز ایشان در ملاقات ها مردم بودند. 

این پژوهشگر ادامه داد: ما در مسئولیت اجتماعی اگر می خواهیم پیرو اندیشه امام باشیم باید ببینیم در این زمینه چه کاره ایم . یکی از مبارزین دوره انقلاب در دفاعیاتش در سال ۴۲ در دادگاه شاه می گوید ما اگر یک دولت ملی داشته باشیم باز به جایی نمی رسیم حتی اگر یک حزب سیاسی داشته باشیم. درد جامعه ما همکاری و گذشت و تعاون است و این که باید مشارکت را به حداکثر برانیم و نظرات همدیگر را تحمیل کنیم. 

او با اشاره به کاهش سرمایه اجتماعی مردم گفت: اگر مردم امروز در برابر درخواست کاهش مصرف حاکمیت، گاز کمتر مصرف نمی کنند چون سرمایه اجتماعی پایین است. سرمایه اجتماعی پایین است که در برابر درخواست حاکمیت برای حذف مردم از لیست یارانه بگیران، کسی حاضر به این کار نمی شود. 

مشکینی با بیان این که «امام به ما آموخت اگر چیزی غلط است اصرار کنیم و آن غلط را اصلاح کنیم. » گفت: اگر مسئولیت اجتماعی را بتوانیم توسعه بدهیم می توانیم به ساخت مجدد اجتماعی کمک کنیم امام خمینی یک مصلح اجتماعی برای ایفای مسئولیت اجتماعی بود و برای ایفای مسئولیت اجتماعی قیام کرد. از نگاه امام ساخت نظام جمهوری اسلامی از منظر امام ساختی مشارکت پذیر و تعمیم دهنده مسئولیت اجتماعی است و با مردم حرکت کردن خصلت و شایستگی نشان دادن نزد خداوند است 

 مشکینی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به برخی اقدامات خلاف خاندان پهلوی گفت: هر دوره ای که می گذرد بین مردم درباره گذشته افسانه سرایی می شود واقعیت این است که در کشور در دهه سی و چهل اتفاقاتی افتاده بود که امام می دید راهی جز قیام نمانده است. هر چند امام با دین نهضت خود را شروع نکرد با مسئولیت اجتماعی شروع کرد و به شاه نصیحت کرد که من می خواهم نوکر نباشی و مردم نوکر نباشند. من به جوانان پیشنهاد می دهم که برای درک آن زمان به اسناد معتبر مراجعه کنند تا معلوم شود چرا امام به میدان آمد و انقلاب کرد. جالب است که برخی بزرگان در آن زمان به امام می گفتند خیانت شاه مملکت در مخیله شان هم نمی گنجد. اما امام مخاطب خود در انقلاب را زاغه نشینان و مستضعفان قرار داده بود. 

او در پایان گفت: دوستان اگر می خواهید جا پای جای امام بگذارید در تصمیم سازی و تصمیم گیری و کنش اجتماعی با مردم حرکت کنید تا بتوانید ناراستی ها را راست کنید. 

***

شخصیت اجتماعی امام در سایه منازعات سیاسی مورد غفلت قرار گرفته است

در ادامه مراسم علی ملانوری: معاون پژوهشی و برنامه ریزی راهبردی و مدیر مرکز "خیر ماندگار" در این مراسم گفت:  

امام تلاش می کرد که بعد از انقلاب مردم را در صحنه نگه دارد که مسئولیت اجتماعی خود را ایفا کند. شخصیت اجتماعی حضرت امام در سایه سیاست و منازعات سیاسی مورد غفلت واقع شده است.

او با اشاره به برخی خدمات اجتماعی که در جمهوری اسلامی ارائه شده است گفت: کتمان این موضوع جفای بزرگی است که ما فکر کنیم خدمات اجتماعی برخاسته از انقلاب اسلامی مسبوق به سابقه است. 

این پژوهشگر با اشاره به فقر و نداری مردم گفت: امام در دیدار با کمیته امداد می فرمایند که بعد از انقلاب گروه هایی و جمعیت هایی برای کمک به مردم آمدند که در تاریخ سابقه نداشت اما مشکل اینجاست که فعالیت گروه های خدماتی و امدادی در ایران شفاف نیست. 

ملانوری در بخش دیگری از سخنان خود گفت: امام در اولین دیداری که بعد از یک سال با مسئولان کمیته امداد داشت  از آنها خواست که فعالیت یک سال خود را ارزیابی کنند در واقع امام از آنها بیلان کار می خواهد و تاکید دارد که فعالیت شان باید شفاف شود. 

او گفت:  وقتی انقلاب پیروز شد امام بسیاری از ساختارهای حاکمیت  را پذیرفت و تایید کرد همین الان قانون مصوب مجلس مربوط به خیریه ها مربوط به ۱۳۳۷ است. 

این پژوهشگر با اشاره به تشکیل نهادهای متعدد در ابتدای انقلاب گفت: علت نهادسازی ها چیست؟ امام قطعا امام در برخی حوزه با نهاد سازی ورود کردند ، تشخیص دادند که ساختار موجود توانایی لازم برای حل مشکلات را ندارند. مثلا اعلام کردند که شماره حسابی به اسم خودشان ثبت کرده اند تا با کمک های مردمی برای افرادی که مسکن ندارند، مسکن بسازند، باید دید چقدر این هدف محقق شد، اما امروز باید بررسی و آسیب شناسی کنیم تا در فرآیند نهادسازی و سازمان سازی و تعریف سازمان های رسمی برای امور اجتماعی، کجا ها دچار خطا شده ایم که آنها را حل کنیم. این نقد به صورت جدی وارد است که بسیاری از کارهایی که خود مردم باید با سلیقه و نگاه خود انجام می دادند امروز دیگر در دست مردم نیست. 

وی با تعریف امر خیر گفت: امر خیر اموری است که برای انسان آورده مادی ندارد اما آورده معنوی دارد و ایفای مسئولیت اجتماعی ایفای نقش انسانی به عنوان اصلاح جامعه و کسب رضایت خالق  است. ما در جامعه نیاز به یک نظام جامع ارجاع امر خیر داریم که هر کسی احساس مسئولیت کند بداند چگونه باید کارش را انجام دهد. و خدمات در بخش هایی که اولویت دارد رسیدگی کند. حضرت امام در اقداماتی که انجام می داد از همان ابتدا اولویت داشت چنانچه حتی قبل از حکومت هم تنها در یک مورد اجازه ساخت مسجد از سهم امام را دادند چون اولویت و برنامه جامع برای رفع فقر داشتند. 

***

امام سیر و سلوک عرفانی را در قیام برای خدا می دانست

در ادامه مراسم مهدی فیض – پژوهشگر و از مسئولان فرهنگی کشور – در این مراسم گفت: امام در اولین نامه خود در سال ۱۳۲۳ می فرماید قیام برای خداست که ابراهیم خلیل را خلیل کرده است . امام می فرماید وقتی افراد برای جامعه قیام می کند قیامش همان سیر و سلوک عرفانی است امام می گوید چون ابراهیم سوی نمرود رفت ابراهیم شد یا موسی وقتی سراغ فرعون رفت موسی شد و 

او با بیان این که «امام یکی از سنگین مباحث خود را در جمع نانوایان گفته اند و یکی از اساسی ترین مباحث را برای آنها گفته است. » گفت: امام احساس می کرد باید عرفان را به جامعه آورد و عامه مردم را با عرفانی که مسئولیت اجتماعی در آن تعریف شده است آشنا کرد. 

او با بیان این که «قرآن وجه تمایز امت اسلام را در امر به معروف و نهی از منکر می داند و رشد را در نتیجه آن می داند. » گفت: آنچه وجدان عمومی بشر آن را درست می داند معروف و آنچه وجدان بشری شر می داند منکر می داند. جالب است بدانید که امر به معروف و نهی از منکر در قرآن مخاطب ندارد این نشان می دهد که امر به معروف و نهی از منکر بیشتر از آن که به امر و نهی لسانی متکی باشد به دنبال زمینه سازی برای معروف و ایجاد مانع برای منکر در جامعه است. این که می گوییم امت باید اهل امر به معروف و نهی از منکر داشته باشد یعنی باید دغدغه جامعه داشته باشیم و تلاش کنیم معضلات مشکل برطرف شود. 

او افزود: یکی از خصوصیات امام این است که در زمینه اسفار اربعه که در بیان عرفا آمده است، معتقد بود که تکرار اسفاراربعه به صورت مکرر و در طول عمر با پذیرش مسئولیت در قبال جامعه محقق می شود و هر گاه ما برای جامعه تلاش می کنیم اسفار اربعه را دنبال میکنیم. 

فیضی ادامه داد: امام در آثار و کلام خود به استادشان آقای شاه آبادی اشاره کرده اند و سرنخ بسیاری از اندیشه های امام در آرای شاه آبادی است. در حالی که شاه آبادی شاگرد عرفانی امام بود. من به دوستان موسسه تنظیم و نشر توصیه می کنم درباره آقای شاه ابادی تحقیق کنند ایشان شبکه بزرگی از خیرین را در تهران ساخته بود.