مؤسسـه تنظیـم و نشر آثار امام خمینی قم در راستـای پژوهش در سیــره علمی و عملی حضرت امام خمینی(س) و نیز تکریـم از وکلای شرعی ایشــان همــایش نکوداشت برگزار می کند. به گزارش پرتال امام خمینی(س) حضرت امام از سال ۱۳۴۰ش و پس از ارتحـال آیت الله العظمی بروجـردی بـه عنـوان یکی از مراجـع تـراز اول مطرح شدند. ایشـان در سه دهـه مرجعیت خـود، بیش از هزار اجـازه امـور حـسبیـه و اجـازه روایی برای برخی از شـاگردان، علما و فضلای شهرها و کشورهای مختلف و برخی متدینین غیرطلبه صادر کردند. مؤسسـه تنظیـم و نشر آثار امام خمینی قم در راستـای پژوهش در سیــره علمی و عملی حضرت امام خمینی(س) و نیز تکریـم از وکلای شرعی ایشــان در صـدد برگزاری همــایش نکوداشتی برای آنان است. در همین رابطه برگزار کنندگان همایش از علما، فضلا و علاقمندان به حضرت امام خمینی(س) در سراسر کشور درخواست کردند چنانچه از ایشان اجازه، حکم و یا سندی دارند و یا افرادی را می‌شناسند که چنین اسناد و اطلاعاتی دارند، در اختیار مؤسسه قرار دهند. در این راستا گفتگویی با حجت الاسلام و المسلمین عباس کمساری، رئیس نمایندگی موسسه در دفتر قم انجام شده که از نظر می گذرد: 

ضمن تشکر از شما، لطفا بفرمایید تاریخچه و سابقه صدور اجازات به چه زمانی می‌رسد؟

وکالت، واگذار کردن امری به شخص دیگر است که در زنده‌بودن برای وی (موکل) کاری انجام دهد، یا ارجاع‌دادن امری از امور به او برای آن که در زمان حیاتش آن را انجام دهد. امام خمینی در این باره نوشته‌اند: «وکالت» به معنای جانشینی و اعتماد شخصی بر دیگری در انجام کاری است؛ «و هی تفویضُ امرٍ الی الغیر لیعملَ له حالَ حیاته، او ارجاعُ تمشیةِ امرٍ من الامورِ الیه لهِ حالها.» (امام خمینی، تحریرالوسیلة؛ موسوعة الإمام الخمینی ۲۲ و ۲۳، ج ۲، ص ۴۲)

با توجه به این تعریف می‌توان گفت نظام یا سازمان وکالت و اجازات به زمان ائمه‌اطهار(ع) برمی‌گردد. یعنی در زمان امامان معصوم(ع) نیز مجموعه منظم و منسجمی تحت عنوان «وکلا» فعالیت داشتند. البته شکل‌گیری سازمان وکالت رسمی در شیعه، از دوره امام باقر(ع) آغاز و در زمانه امام صادق(ع) به اوج خود رسید. پس از دوران ائمه، نظام وکالت و نیابت که رابط میان امامان و مردم بود، جای خود را به علمای دینی و آگاهان به احادیث و مسائل فقهی (مرجعیت امروزی) داد. بنابراین می‌توان گفت: نهاد مرجعیت در مکتب شیعه در واقع به نوعی استمرار امامت در عصر غیبت است که تا اندازه ممکن وظایف امام معصوم(ع) را بر عهده می‌گیرد.

صدور اجازات و وکالت از طرف امام خمینی از چه تاریخی شروع شده است؟

طبق اسناد موجود، اولین اجازة حضرت امام در تاریخ هفدهم فروردین سال ۱۳۴۰، ده روز بعداز رحلت آیت‌الله العظمی بروجردی، به درخواست حجت‌الاسلام و المسلمین آقای سید سجاد حججی برای ایشان صادر شده است.

یعنی تا زمانی که آقای بروجردی در قید حیات بودند، ایشان هیچ اجازه‌ای صادر نکردند.

طبق برآورد فعلی موسسه تنظیم و نشر، چه تعداد اجازه و وکالت از طرف امام خمینی برای افراد مختلف صادر شده است؟

برحسب اسامی ثبت شده در دفاتری که از حضرت امام باقی‌مانده، و دیگر متن‌های موجود، تا کنون تعداد اجازات صادر شده از حضرت امام بالغ بر ۱۱۰۰ مورد است. با توجه به اطلاعات کسب‌شده از منابع مختلف و ارتباطاتی که با علما و روحانیت بلاد داشتیم، امکان افزایش این تعداد بسیار است. ما هر روز منتظردریافت اجازه و سند جدیدی هستیم.

امام علاوه بر افراد روحانی، برای دیگر اقشار و صنوف نیز اجازه و وکالتی صادر کرده‌اند؟

بله، طبق اسناد موجود حضرت امام برای برخی افراد معتمد و امین غیر روحانی نیز اجازه‌نامة اخذ وجوهات صادر کرده‌اند. از کسبه و تجار تا دانشگاهیان. افرادی مثل مرحوم حاج حبیب‌الله عسگراولادی، مرحوم دکتر ابراهیم یزدی و حاج مهدی فضل مشهدی و دیگرانی که در اسناد آمده است.

دوره‌های مختلف اجازات و وکالات حضرت امام از لحاظ زمانی و یا محتوای متن اجازات دارای چه ویژگی‌هایی است؟

دربارة دوره‌های گوناگون صدور اجازات و وکالات، می‌توان به سه مقطع تاریخی اشاره کرد: اول، فروردین سال ۱۳۴۰شمسی تا تبعید حضرت امام در سیزدهم آبان ۱۳۴۳ که جمعاً نزدیک به ۹۰ اجازه صادر کردند. مقطع دوم، دورة ۱۴ ساله تبعید است که در این مدت بیش از ۶۵۰ اجازه‌نامه صادر کردند. مقطع سوم، پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا رحلت که نزدیک به ۳۰۰ اجازه‌نامه صادر کرده‌اند. البته از موقعی که خبر اعلام همایش پخش شده، ده‌ها اجازه‌نامة جدید رسیده و می‌رسد.

در تحقیقات موسسه آیا به مواردی رسیدید که امام وکالت خود را پس گرفته باشند؟

بله، مواردی داشتیم و سندش موجود است که حضرت امام اجازه و وکالت خود را به دلایلی ابطال کرده و یا پس گرفته‌اند. به چند مورد اشاره می‌کنم:

۱. از حضرت امام یک نامه داریم مربوط به سال ۱۳۴۷ که در آن فرموده‌اند کسانی که از رژیم پهلوی حمایت کرده و می‌کنند، حق دریافت وجوهات ندارند. یعنی ولو قبلاً اجازه داده بوده، ولی چون در دوران نهضت با رژیم شاه همکاری کرده‌اند، دیگر از جانب من اجازة این کار را ندارند و باطل و از درجة اعتبار ساقط است. (صحیفه امام، ج ۲، ص ۱۷۴)

۲. اوایل سال ۱۳۵۰ هم طی نامه‌ای به یکی از شاگردان خود در قم دستور می‌دهند که اجازه‌نامة فردی که نزد ایشان است، آن را معدوم کنند. (همان، ص ۳۷۶)

۳. اواخر سال ۱۳۵۰ باز به یکی از شاگردان و علمای ایران می‌نویسند: اجازة افرادی که وجوهات را حیف و میل می‌کنند، پس گرفته و به من ارسال کنید. (همان، ص ۴۲۰)

۴. اواسط سال ۱۳۵۵ خطاب به یکی از وکلای خود می‌فرماید: به مردم بگویید به افرادی که قبض وصول ارائه نمی‌کنند، وجوهات پرداخت نکنند. (همان، ج ۳، ص ۱۵۸ و ۱۶۸)

۵. مورد دیگر نامة ۶/۱/۱۳۶۸ حضرت امام خطاب به آیت‌الله منتظری است که می‌فرمایند:

«شما از این پس وکیل من نمی‏باشید و به طلابی که پول برای شما می‏آورند بگویید به قم منزل آقای پسندیده و یا در تهران به جماران مراجعه کنند.» (همان، ج ۲۱، ص ۳۳۰) هر چند که در نامه ۸/۱/ ۱۳۶۸ امام به این نکته اشاره‌ای ندارند.

البته موارد متعددی از حضرت امام داریم که اجازة مصرف وجوهات در مصارف خاص را نداده‌اند، یا مبلغ دریافت شده را قبول نکرده و تذکر داده‌اند.

هدف موسسه تنظیم و نشر از برگزاری همایش «نکوداشت وکلای امام» چیست؟ با برگزاری این همایش چه بخشی از جایگاه علمی و اجتماعی امام تبیین می‌شود؟

مؤسسـه تنظیـم و نشر آثار امام خمینی قم در راستـای ترویج و پژوهش در سیــره علمی و عملی حضرت امام خمینی و نیز تکریـم از وکلای شرعی ایشــان این همــایش نکوداشت را برگزار می‌کند. این نوع همایش و نکوداشت در نوع خود بی‌نظیر است. تا کنون علی‌رغم این‌که هنوز همایش برگزار نشده، نتایج بسیار خوبی در پی داشته است. ازجمله پیدا شدن و گردآوری بیش از صدها اجازه و سند تاریخی از امام خمینی است که دست شاگردان و علاقمندان ایشان بوده است.

در اینجا باز از علما، فضلا و علاقمندان به حضرت امام خمینی(س) در سراسر کشور درخواست داریم چنانچه از ایشان اجازه، حکم و یا سندی دارند و یا افرادی را می‌شناسند که چنین اسناد و اطلاعاتی دارند، در اختیار مؤسسه قرار دهند. تا کنون بیش از یکصد و یازده اجازه نامه از امام خمینی(س) به افراد و شخصیت ها و یکصد و سی دستخط و سند به دبیرخانه همایش رسیده است.

آیا این اسناد قرار است به صورت تحقیقی چاپ و در اختیار عموم قرار گیرد؟

با بسترسازی این همایش و نکوداشت که در سال ۱۴۰۲ برگزار خواهد شد، اجازات و اسناد جدید بسیاری از امام خمینی و درباره امام خمینی به دستمان رسیده و هنوز هم ادامه دارد. امیدواریم در مرحله اول ضمن تجلیل و اکرام از شاگردان و یاران و علاقمندان حضرت امام که ارسال‌کنندگان این اجازات و اسناد بودند، اصل اسناد با زندگی‌نامه کوتاهی از صاحبان اجازات در قالب چند جلد کتاب چاپ و منتشر شود؛ سپس به مرور کار تحقیقی روی متن اجازات و اسناد انجام بگیرد. البته کار تحقیقی روی اسناد امام و انقلاب فقط کار موسسه نیست، همه محققان می‌توانند به تناسب از آن استفاده کرده و کار پژوهشی انجام دهند.

صحت‌سنجی اسناد دریافتی چگونه انجام می‌شود؟

صحت‌سنجی اجازات و اسناد دو مقوله جداست. اجازات که در درجة نخست وجود امضا و مهر حضرت امام یا دفتر حضرت امام پای اجازات است. همچنین بیشتر اجازات در زمان خود حضرت امام فهرست‌نویسی شده و اسامی تا حدودی مشخص است. زندگی و سابقه ارتباط صاحب‌اجازه با حضرت امام هم مدنظر است. چند نفر کارشناس هم داریم که اجازات و اسناد رسیده را از ابعاد مختلف بررسی و تعیین تکلیف می‌کنند.